Tuesday, September 26, 2023
Nepaliheadline
  • हाेमपेज
  • विश्व/भूराजनीति
  • दृष्टि/संवाद
  • देशभर
  • लङरिड
  • अन्य
    • इलेक्सन वाच
    • खेलकुद
    • विज्ञान/प्रविधि
    • सिनेमा/आर्ट्स
    • हेल्थ/फुड टिप्स
    • कल्चर/हेरिटेज
No Result
View All Result
  • हाेमपेज
  • विश्व/भूराजनीति
  • दृष्टि/संवाद
  • देशभर
  • लङरिड
  • अन्य
    • इलेक्सन वाच
    • खेलकुद
    • विज्ञान/प्रविधि
    • सिनेमा/आर्ट्स
    • हेल्थ/फुड टिप्स
    • कल्चर/हेरिटेज
No Result
View All Result
Nepaliheadline
No Result
View All Result
Home कल्चर/हेरिटेज

मल्लकालीन फल्चा, पली र सत्तल

नेपाली हेडलाइन by नेपाली हेडलाइन
२०७८ असार ६ गते, १४:२७ बजे प्रकाशित
in कल्चर/हेरिटेज, हेडलाइन
0
143
SHARES
Share on FacebookShare on Twitter

काठमाडौं- सोह्रखुट्टेबाट नयाँ बजारतिर लाग्ने ओरालोमा एउटा पाटी पुनर्निर्माणको क्रममा छ। त्यो हो ‘मण्ड फलिचा’। नेवार समुदायको वास्तुमा आधारित यस्ता पाटीलाई नेपाल भाषामा ‘फलिचा’ वा ‘फलेचा’ भनिन्छ। जुन अपभ्रंश हुँदै ‘फल्चा’ भएको हो। नेपाल भाषामा ‘फल’ को अर्थ ‘पेटी’ हुन्छ। काठबाट बनेको बस्नयोग्य पेटीलाई ‘फल्चा’ भनिएको हो।

मण्ड फल्चाको इतिहास दुई सय वर्ष पुरानो रहेको इतिहासकारहरू बताउँछन्। थोरै स्थान ओगट्ने यस्ता फल्चाले थकित मानिसलाई विश्रामको सुविधा दिन्छन्। करिब पाँच वर्षअघि ट्राफिक न्यूनीकरणका लागि सडक विस्तार गर्नुपर्ने कारण देखाउँदै मण्ड फल्चा हटाउने निर्णय भएको थियो। जनस्तरबाट विरोध भएपछि पुनर्निर्माण सुरु भएको छ।

इतिहासविद्हरूका अनुसार ‘सोह्रखुट्टे’ नाम रहनुमा मण्ड फल्चाकै भूमिका छ। यसका १६ वटा खम्बा भएकै कारण ‘सोह्रखुट्टे’ भनिएको हो। मल्लकालमा कान्तिपुर, पाटन र भक्तपुर गरी उपत्यकाका तीनै सहर सांस्कृतिक सम्पदाले भरिपूर्ण र विकसित थिए। सडक, धारा र पोखरीसँगै फल्चा पनि आकर्षणको अर्को केन्द्र थिए, जुन दोबाटो, चौबाटो, मुख्य सडकका छेउछाउ, मठमन्दिर र मूलचोकमा बनाइन्थे।

भक्तपुर नगर प्रवेश गरिने मूलढोका, च्याम्हासिंह, सूर्यविनायक, डेकोचाजस्ता स्थान पुग्नेबित्तिकै ठाउँ-ठाउँमा फल्चा देखिन थाल्छन्। नगरभित्र अझ बढी फल्चा छन्। यी फल्चा १६औं-१७औँ शताब्दीदेखि निर्माण हुन थालेको संस्कृतिविद् ओम धौभडेल बताउँछन्।

च्याम्हासिंहस्थित सूर्यमढीमा वाकुपति नारायण मन्दिर छ। उक्त मन्दिर फल्चाका कारण प्रसिद्ध छ। दलिन र थाममा कुँदिएका आकृतिका कारण यहाँका फल्चा अन्य स्थानका भन्दा फरक छन्। यौन आसन र सम्भोगका आकृति यहाँका फल्चामा कुँदिएका छन्। ‘यस्ता बुट्टा थकान मार्न बसेकालाई क्षणिक मनोरञ्जन दिने उद्देश्यले बनाइएको हो,’ संस्कृतिविद् धौभडेल भन्छन्, ‘फल्चाको छानामा बेरिने झल्लरलाई शुद्धताको प्रतीक मानिन्छ। बतास चल्दा झल्लर हावाको बेगमा उड्छ। यस्ता दृश्यले सौन्दर्य बढाउँछ।’

भक्तपुर नगर प्रवेश गर्ने मूलढोका, च्याम्हासिंह, सूर्यविनायक, डेकोचाजस्ता स्थान पुग्नेबित्तिकै ठाउँ-ठाउँमा फल्चा देखिन थाल्छन् । यी १६औँ-१७औँ शताब्दीदेखि निर्माण हुन थालेको संस्कृतिविद् ओम धौभडेल बताउँछन् ।

उनका अनुसार टाढाका यात्री तथा गाउँबाट सहर आएकाहरूका लागि विश्राम गृहको रूपमा फल्चालाई लिइन्थ्यो। मन भुलाउन टाढा जान नसकेका वृद्धवृद्धाको जम्काभेट गर्ने स्थान पनि फल्चा नै थिए। फल्चासँगै ढुंगेधारा हुनु अर्को विशेषता हो। ‘फल्चालाई आराम गृहसँगै पानी र हावाहुरीबाट बचाउने सुरक्षित स्थानको रूपमा प्रयोग गरिन्थ्यो,’ धौभडेल भन्छन्, ‘फल्चाको निर्माण राजा-महाराजाले नभएर प्रजाले नै गर्ने गर्थे।’ आफ्नै जग्गामा फल्चा बनाउने चलन मल्लकालदेखि चलेको उनको भनाइ छ।

विज्ञहरूका अनुसार जुन दाताको सहयोगमा फल्चा निर्माण भएको हो, उनैका सन्तानले तिनको जगेर्ना गर्नुपर्ने नियम थियो। यद्यपि, त्यो नियम लामो समय टिकेन। हाल भक्तपुर क्षेत्रका अधिकांश फल्चाको निर्माण तथा पुनर्निर्माण नगरपालिकाले गर्दै आएको छ। ‘भूकम्पका कारण जीर्ण बनेका सबै २०-२५ वटा फल्चा पुनर्निर्माण भइसके,’ भक्तपुर नगरपालिका सम्पदा शाखाका प्रमुख रामगोपाल श्रेष्ठ भन्छन्।

फल्चाकै अवधारणामा बनेका अन्य दुई संरचना हुन्- पली र सत्तल। नगरकोट र चाँगुनारायणका ग्रामीण इलाका र फाँटमा छाना र पर्खालले घेरिएका साना घर अझै पनि फाट्टफुट्ट देख्न सकिन्छ, जसलाई पली भनिन्छ। फल्चा तीनतिरबाटै खुला हुने भए पनि यस्ता घरको भुइँतलामा ढोका तथा पर्खालले घेरिएको हुन्छ। प्रमुख पेसा कृषि भएको समयमा किसानले आफ्नै खेतको एक भागमा पली बनाउँथे।

खेतीपातीको कामले घर जान नसक्ने अवस्थामा यस्ता पलीमा वास बस्ने चलन थियो। यस्तै, लामो र सुरिलो फल्चालाई सत्तल भनिन्छ। यो फल्चा र पलीभन्दा एक तला बढी हुन्छ। संस्कृतिविद् धौभडेलका अनुसार झ्याल-ढोका भएका सत्तल टाढाबाट वास बस्न आउनेका लागि सुरक्षित स्थान थिए।

Previous Post

नेवारी भान्छाको चेन ‘लहना’

Next Post

सहायक वन अधिकृत घुससहित अख्तियारको नियन्त्रणमा

Related Posts

ट्रक दुर्घटनामा २६ मलामी घाइते
देशभर

दुर्घटनामा ज्यान गुमाएका बाबुछोराको एउटै चितामा अन्त्येष्टि

२०८० अशोज ८ गते, २१:३२ बजे प्रकाशित
मृत अवस्थामा फेला
देशभर

मृत अवस्थामा फेला

२०८० अशोज ८ गते, २१:१३ बजे प्रकाशित
सवारी दुर्घटनामा दुई जनाको मृत्यु
देशभर

छुट्टाछुट्टै सवारी दुर्घटनामा चार जनाको मृत्यु

२०८० अशोज ८ गते, २१:०२ बजे प्रकाशित
पूर्वमन्त्री श्रेष्ठ अकुत सम्पत्ति आर्जनमा दोषी ठहर
देशभर

पूर्वमन्त्री श्रेष्ठ अकुत सम्पत्ति आर्जनमा दोषी ठहर

२०८० अशोज ८ गते, १९:१४ बजे प्रकाशित
एक सातादेखि सभागृहअगाडि उभिइरहेका ईः र बालेनकाे प्रतिक्रिया
देशभर

एक सातादेखि सभागृहअगाडि उभिइरहेका ईः र बालेनकाे प्रतिक्रिया

२०८० अशोज ८ गते, १६:४२ बजे प्रकाशित
मालदिभ्सलाई ४-१ गोल अन्तरले हराउँदै नेपाल सेमिफाइनलमा
खेलकुद

मालदिभ्सलाई ४-१ गोल अन्तरले हराउँदै नेपाल सेमिफाइनलमा

२०८० अशोज ८ गते, १६:०४ बजे प्रकाशित
Next Post
सहायक वन अधिकृत घुससहित अख्तियारको नियन्त्रणमा

सहायक वन अधिकृत घुससहित अख्तियारको नियन्त्रणमा

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

जस्टइन

ट्रक दुर्घटनामा २६ मलामी घाइते

दुर्घटनामा ज्यान गुमाएका बाबुछोराको एउटै चितामा अन्त्येष्टि

by रासस
२०८० अशोज ८ गते, २१:३२ बजे प्रकाशित
0

मृत अवस्थामा फेला

मृत अवस्थामा फेला

by नेपाली हेडलाइन
२०८० अशोज ८ गते, २१:१३ बजे प्रकाशित
0

सवारी दुर्घटनामा दुई जनाको मृत्यु

छुट्टाछुट्टै सवारी दुर्घटनामा चार जनाको मृत्यु

by नेपाली हेडलाइन
२०८० अशोज ८ गते, २१:०२ बजे प्रकाशित
0

बिरामीको मृत्युपछि डाक्टरमाथि हातपात, मणिपाल अस्पताल तनावग्रस्त

बिरामीको मृत्युपछि डाक्टरमाथि हातपात, मणिपाल अस्पताल तनावग्रस्त

by नेपाली हेडलाइन
२०८० अशोज ८ गते, २०:०१ बजे प्रकाशित
0

धर्मदेवी मिडिया प्रा. लि. द्वारा सञ्चालित
सञ्चालक : निशेष पोखरेल
प्रधान सम्पादक : उपेन्द्र पोखरेल
संवाददाता : शलिना कुँवर
डेस्क : सुदीप बराल
प्रदेश १ ब्युरो : हिमाल राई
लुम्बिनी ब्युरो : अस्मिता अधिकारी
प्रधान कार्यालय : मध्य बानेश्वर, काठमाडौं
सूचना विभाग दर्ता नम्बर : २६७३/०७७-७८
सम्पर्क नम्बर : ९८५१३२९७८२
विज्ञापनका लागि सम्पर्क : ९८२०२२९३७६

No Result
View All Result

© Dharmadevi Media Pvt. Ltd 2020 ।। Website Design By : IT Karkhana

No Result
View All Result
  • हाेमपेज
  • विश्व/भूराजनीति
  • दृष्टि/संवाद
  • देशभर
  • लङरिड
  • अन्य
    • इलेक्सन वाच
    • खेलकुद
    • विज्ञान/प्रविधि
    • सिनेमा/आर्ट्स
    • हेल्थ/फुड टिप्स
    • कल्चर/हेरिटेज

© Dharmadevi Media Pvt. Ltd 2020 ।। Website Design By : IT Karkhana