कोरोनाका बढी सिकार दीर्घ बिमारी

डा. भक्तराज

अप्रत्यासित रूपमा अपर्झट देखापरेको चराचर उपस्थित विषाणु कोरोना (कोभिड–१९)ले विश्वमै विध्वंश ग¥यो, अझै गरिरहेछ । कसैले भन्न सकिरहेको छैन यो वितण्डा कहिलेसम्म जाने हो । विगतका हजारौँ वर्षको अनुभवमा विषाणुकै धर्मअनुसार एकपटक भए पनि पुनः नहुनुपर्ने हो (जस्तो बिफर) तर नेपालमा मात्र हैन सातै महादेशमा हप्ता नबित्दै पुनः देखिँदै छ । त्यो पनि अझ खतरनाक भएर । विषाणु, मानव र वातावरणबीचको बेमेल–तालमेलमा खटपटीले निम्त्याएको यो विनाश सर्वविदितै छ तर विडम्बना रोकथाम÷ निराकरणका प्रयास सबै विषाणुविरुद्ध लक्षित भए । यसैका कारण समस्या जहाँको तहीँ छ । अझ सरोकारीहरू पछाडि हट्न थालिसके ।

यसैकारण कोरोना पीडा न्यूनार्थ जनपरिचालन पहलको आवश्यकता ठानी स्थानीय सहकार्य व्यवस्थापन कार्यक्रम थालनी गरिएको छ । यो एकीकृत प्रयासको सुरुवात त्यो पनि सहरमा हैन, ती स्थानमा जहाँ समस्याको समाधानै छैन तर रोकथामको प्राचुर्य छ त्यसतर्फ अहिलेसम्म धेरैको आँखा पुगेको छैन ।
कोरोना सङ्क्रमण पत्ता लागेको महिनापछि नै नेपालमा पनि देखिएको हो । दोस्रो बिरामी महिनौँ पछि थाहा लागेपछि नै पीडा पनि सुरु भएको हो । एउटा, दुईटा सङ्क्रमणबाटै सुरु भएको प्रतिउत्पादक बन्दाबन्दी पाँच÷छ महिनासम्म अविरल चल्यो तर बिमार (सङ्क्रमण) रोकिएन बरु बढ्दै छ । स्थानीय, राष्ट्रिय, क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रिय तथ्य तथ्याङ्क सबै भन्छन्– यो अधिकांश समयमा आफैँ नियन्त्रण हुने बिमार भनेर । केही उच्च जोखिम विशेषमा बढी सतर्कता चाहिन्छ र हाम्रैमा पनि त्यही देखियो ।

उच्च जोखिमकाहरू नै बढी प्रताडित भए । जनचेतना बढाउने प्रमाणित वैज्ञानिक परिपाटीको सट्टा विषाणुका विरुद्ध एकहोरो खेदो गरियो । अझै गरिँदै छ त्यसै । हावाबाट सजिलै सर्ने बिमारलाई हात धोएर तर्साउन खोजियो, जब कि बिरामीको रोग प्रतिरोध बढाउने चेतना जगाउन उपयुक्त थियो । आधाभन्दा बेसी जनसङ्ख्या दीर्घरोगको जोखिममा भएको देशमा दीर्घरोगीले नै उपचार पाएनन् । रोकथामभन्दा बिमार सुरुपूर्व अस्पतालमा सघन उपचार कक्षको तयारीमा लागियो । विगत लगभग एक वर्षको अनुभवले बतायो– कोरोना सजिलै जानेवाला छैन, बरु दीर्घ कोरोना देखिन थाल्यो । तसर्थ, एकीकृत बहुसरोकारी पहलको आवश्यकता देखिँदै छ, जुन नेपालमा मात्र हैन, विश्वमै सफल प्रमाणित देखियो ।
इलाममा किन कोरोनाले हताहती भएन ? कैलालीमा किन बाँकेमा भन्दा कम, मोरङमा भन्दा झापामा किन प्रताडना कम ? बुझ्न आवश्यक छ । सङ्क्रमण निको भइसकेकामा पनि किन देखियो ? पुनः देखिएकामा किन उपचार अझ गाह्रो ? यस्ता विषयमा ध्यान नदिई एकोहोरो विषाणुविरुद्ध खनिएर समस्याको दीर्घ समाधान हुन्न भनेर नै यो कार्यक्रमको विकास ।

अस्पतालको कोरोना बेड रित्तिसके । अस्पताल पुगेका पनि कैयौँलाई बचाउन सकिएन । रोकथाममा ध्यान नदिए विकराल स्थिति टाढा छैन अब । कोरोना सङ्क्रमण हो, होइन भन्दा पनि भएकाको पोषण प्रवद्र्धनले इम्युनिटी बढाउनुको विकल्प छैन । दीर्घ बिरामीको उपचार र परामर्श उत्तिकै आवश्यक देखिन्छ । दूरदराजका नागरिकहरूका लागि यो नै सर्वोत्तम उपाय पनि हो ।

स्थानीय स्तरमा दिगो विकासार्थ एकीकृत अभ्यास गरेर सरोकारीको सक्रिय सहभागिता सँगाली विशेषतः ज्ञान, सीप सबलीकरण, गतिविधि अभिलेखन, भण्डारण, विश्लेषण तथा उपयोग प्रदर्शन र पारदर्शी स्रोत परिचालन गरी एकीकृत रूपमा अघि बढ्न ढिला भइसक्यो । रैथाने चित्ररेखा, अङ्क, कथा र उदाहरणले आत्मविश्वास बढाउँदै, सान्दर्भिक सक्रिय सहभागितामा सामाजिक प्रोत्साहन गर्दै प्रदर्शनयुक्त व्यावहारिक अन्तक्र्रियाद्वारा अघि बढ्ने कार्यक्रमको आवश्यकता महसुस हुँदै छ ।

शीघ्र परिणामदेखि दिगो कारात्मक परिणाम देखिएको नेपालमै स्थानीय दक्षता वृद्धि, पारदर्शी स्रोत परिचालन, दोहोरो खर्चमा बचत, दीर्घ बिमार र जोखिमको अग्रिम पहिचान, निराकरण एवम् उपचार, समय, मानव स्रोत र अर्थको बचत, दुःख–कष्ट, पीडामा राहत, स्थानीयस्तरमै आत्मविश्वास वृद्धि, सहभागितामा सद्भाव र सौहार्दता बढ्ने, समूहगत सुख, शान्ति, समृद्धिमा बढोत्तरी र जरैबाट विकास प्रयासमा सहयोगले दिगो राष्ट्रियस्तरमा योगदान पुग्ने देखिन्छ । प्रमाणित पनि भइसक्यो नेपालमै ।
खर्चबर्चका हिसाबले पनि मितव्ययी छ यो प्रक्रिया । अनुभवी विशेषज्ञ चिकित्सकको अगुवाइमा दुुई बाह्य सहयोगी र दुई स्थानीय विषयगत सक्रिय अग्रजका लागि खान बस्न, यातायात र आवश्यक सामग्रीको खर्च आपसी छलफलमा आधारित सञ्चालन गर्न सकिने रहेछ । आफैँले आ–आफ्नोवरिपरि सञ्चालन गरेर देखाउने कि ?

कोरोनाका कारण देखिएको धनजनको क्षतिमा जसरी भए पनि जिउधन रक्षार्थ सबैको दायित्व हो । नेपालमा कोरोनाका कारण भएको ७० प्रतिशत हताहती (मृत्यु) दीर्घ बिमार (रोग)सँग सम्बन्धित छ । त्यसैले डाइबिटिज जनस्वास्थ्य समस्याका रूपमा देखिएको छ । वर्तमान अवस्थामा दीर्घ बिमार (मधुमेह) लाई बेवास्ता गरेर कोरोना प्रताडना घटाउन सकिन्न ।
प्रदेश विभाजनसहितको नेपाल नक्सामा राख्ने आँकडा
दीर्घ बिमारको पूर्वावस्थामा प्रदेश स्तरीय आँकडा ः
प्रदेश १. ४३,३४,९९३, २.५४,०४,१४५, ३. बाग्मती ५५,२९,४५२, ४. गण्डकी २४,१३,९०८, ५. लुम्बिनी ४४,८८,९५५, ६. कर्णाली १५,७०,५८४ र ७ सुदूरपश्चिम २५,५२,५७२

(लेखक दीर्घ बिमार विशेषज्ञ हुनुहुन्छ ।)